lmają i majątkuTytuł postu celowo uprzedza zawarcie małżeństwa, bo umowę regulującą kwestie majątkowe między małżonkami możesz zawrzeć przed zawarciem małżeństwa, na przykład na etapie narzeczeństwa. Wówczas zacznie ona obowiązywać z chwilą gdy się pobierzecie. Intercyza, dla mnie w tym w słowie zawsze było coś ostrobrzmiącego. I rzeczywiście słowo intercyza pochodzi od łac. intercidere – rozcinać. Dawno temu oznaczało przedmałżeński kontrakt regulujący kwestie rozdziału majątku i finansów przyszłych małżonków. Aktualnie jest to zwyczajowe, potoczne określenie szerzej rozumianej umowy majątkowej między małżonkami. W języku prawniczym intercyza to umowa majątkowa małżeńska i takie określenie występuje w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W czasach gdy wiele małżeństw było aranżowanych przez rodziny a temat posagu, wiana, należały do zwykłej części ustaleń małżeńskich, mniej było uprzedzeń towarzyszących rozmowie o zawarciu umowy majątkowej między małżonkami niż teraz. Tymczasem choćby ogólna wiedza, że można i jak można umówić się z małżonkiem w kwestii finansów i majątku, umiejętność rzeczowej, szczerej rozmowy na ten temat, powinny być w moim przekonaniu obowiązkowym elementem kursu przygotowawczego do małżeństwa.
Zacznijmy od tego, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich.
Do majątku wspólnego wchodzą między innymi:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS,
- środki zgromadzone na indywidualnym koncie OIPE (ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny).
Część przedmiotów majątkowych nie jest objęta wspólnością ustawową i należą one do majątku osobistego każdego z małżonków, a są to:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawo do udziału w zyskach małżonka wspólnika spółki cywilnej),
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. kosmetyki, biżuteria, zegarek)
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do alimentów),
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Tak opisaną powstałą z mocy prawa wspólność majątkową z chwilą gdy się pobieracie, można w umowie:
- rozszerzyć,
- ograniczyć,
- ustanowić rozdzielność majątkową,
- ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Umowa musi być zawarta przed notariuszem i wiąże się z opłatą notarialną. O szczegóły i wysokość taksy notarialnej warto dopytać przed jej sporządzeniem.
Umowę majątkową małżeńską możesz dopasować do potrzeb swoich i małżonka, pamiętając tylko, ze względu na jej specyfikę o kodeksowych ograniczeniach i zastrzeżeniach. Poniżej krótka charakterystyka każdej z nich:
- Rozszerzenie wspólności majątkowej
Za jej pomocą możecie włączyć do majątku wspólnego inne przedmioty lub prawa majątkowe, ale nie ma tu pełnej swobody to znaczy trzeba pamiętać, że nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa małżonka wspólnika spółki cywilnej);
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do wynagrodzenia prawa alimentacyjne);
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Dodatkowo kodeks rodzinny i opiekuńczy ustanawia domniemanie, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków w razie wątpliwości uważa się za niewłączone do wspólności majątkowej.
- Ograniczenie wspólności ustawowej
W umowie majątkowej można także wyłączyć dowolny przedmiot majątkowy z majątku wspólnego, przykładowo jeśli chcecie aby pobrane wynagrodzenie za pracę trafiało do majątku osobistego małżonka, a nie do majątku wspólnego.
- Ustanowienie w drodze umowy rozdzielności majątkowej między małżonkami
W takiej umowie małżonkowie nie mają żadnego majątku wspólnego i każdy małżonek zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy jak i majątek nabyty później. Każdy małżonek zarządza swoim majątkiem samodzielnie. W sytuacji jeśli już jesteście małżeństwem, a wcześniej dorobiliście się czegoś wspólnie, trzeba przy ustanowieniu rozdzielności podzielić dotychczas zgromadzony wspólny majątek.
Minusem rozdzielności majątkowej małżonków jest brak możliwości skorzystania ze wspólnego rozliczania podatku dochodowego od osób fizycznych.
Plusem rozdzielności majątkowej bywa prostsza sytuacja majątkowa po rozwodzie, ponieważ każdy z byłych małżonków ma swój majątek osobisty i nie trzeba dokonywać podziału majątku wspólnego.
Kodeks stanowi, że małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. W chwili zaciągania zobowiązania małżonek musi poinformować drugą stronę zobowiązania o ustanowionej rozdzielności majątkowej małżeńskiej. To zagwarantuje na przyszłość ochronę majątku drugiego małżonka przed wierzycielem, który nie będzie mógł zaspokoić swoich roszczeń z jego majątku osobistego.
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków
Umowa ta jest w swojej istocie opisaną wyżej umową rozdzielności majątkowej, czyli każdy z małżonków ma swój własny majątek osobisty i nim zarządza. Jednak możliwość wyrównania dorobków uwzględnia różne sytuacje życiowe, gdy np. tylko jeden małżonek zarabia zwiększając wartość swojego majątku osobistego, a drugi często z przyczyn niezależnych od siebie (stan zdrowia, opieka nad dziećmi), nie ma szansy aby powiększać wartość swojego majątku osobistego i między małżonkami z czasem powstaje różnica w statusie majątkowo-finansowym.
Wyrównanie dorobków ma znaczenie w momencie ustania rozdzielności majątkowej. Wówczas małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.
Na koniec warto wspomnieć, że umowę majątkową małżeńską małżonkowie mogą zmienić albo rozwiązać. W przypadku rozwiązania, jeśli nie postanowili nic innego, automatycznie powstaje między nimi z powrotem wspólność ustawowa małżeńska.
Stan prawny na dzień publikacji niniejszego artykułu.
Podstawa prawna:
Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2809)
Autor fotografii: Elena Darmel